Over Lynn Margulis, James Lovelock , Peter Westbroek en een Nieuw Symbiotisch Wereldbeeld
Op 11 november 2011 overleed mijn dierbare collega Lynn Margulis. Ze stierf in het harnas op het Instituut voor Geologie aan de Amherst Universiteit (Massachusetts), zo vertelt emeritus hoogleraar geologie Peter Westbroek van Leiden Universiteit in zijn boek “De ontdekking van de Aarde ( Balans, 2012).
Lynn Margulis was hoogleraar biologie en geologie en een autoriteit op het gebied van de aardwetenschappen. Al haar werk is eigenlijk samen te vatten met de term SYMBIOSE.
Symbiose is in de biologie het langdurig met of in elkaar samenleven van twee of meer organismen van verschillende soorten, waarbij de samenleving voor tenminste één van de organismen gunstig of zelfs noodzakelijk is. Het gaat om een wederzijds voordelig samenbestaan. Lynn’s ‘endosymbiose’ theorie behelst een vorm van wederzijdse symbiose, waarbij een organisme tussen de cellen of zelfs in de cellen van een gastheer leeft.
Voor Lynn Margulis was symbiose de essentie, het meest wezenlijke van het leven. Organismen, leert ze ons, verkrijgen hun identiteit niet door rechtlijnige afstamming zoals we tot voor kort dachten, maar door versmelting van totaal verschillende voorouders.
In het evolutieproces is symbiose een voortdurende bron van vernieuwing en de hele aarde is van die intieme samenwerking doortrokken. Ons eigen lichaam is een symbiotisch biologisch paradijs waar miljoenen soorten bacteriën, eencelligen, schimmels en wormpjes in onderlinge afhankelijkheid samenleven met onze eigen cellen. En op hun beurt zijn die eigen cellen van ons weer ontstaan door versmelting van een stel totaal verschillende bacteriën.
Uiteindelijk is onze Planeet Aarde een symbiose op planetaire schaal, waar alle organismen met elkaar in aanraking komen omdat ze dezelfde lucht, hetzelfde water, hetzelfde voedsel en dezelfde energie aan elkaar doorgeven.
Grote delen van Lynn Margulis’ endosymbiotische theorie worden momenteel aanvaard, al blijven er ook de nodige vragen, vertelt Leids hoogleraar geologie Peter Westbroek.
Lynn Margulis ontmoette in de jaren ’60 op een wetenschappelijk congres de NASA chemicus James Lovelock. Het was deze Lovelock die stelde dat we onze planeet Aarde als een levend superorganisme moeten beschouwen. Samen ontwikkelden deze twee wetenschappers daarop de GAIA-HYPOTHESE, ietwat onhandig genoemd naar de Griekse godin Moeder Aarde.
Sindsdien spreken we van het SYMBIOTISCH WERELDBEELD, zegt Westbroek, een eerbetoon aan beide wetenschappers.
Maar dat begrip ‘symbiose’ markeert, zegt hij, óók als geen ander de tegenstelling tussen ons ‘oude modernistische wereldbeeld’ van Copernicus en Galilei, waarin de mens aan het hoofd staat van en heerser is over de schepping en ons ‘huidige nieuwe symbiotische wereldbeeld’, waarin de mens onderdeel is van de rest van de natuur.
Gedurende de eeuwen die achter ons liggen, vervolgt hij, zijn de aarde en de mensen van elkaar vervreemd geraakt, zozeer zelfs dat het voortbestaan van de mens wordt bedreigd en de aarde geteisterd achterblijft. We voelen ons heerser, zegt Westbroek, maar we zijn de parasieten van deze planeet. Alleen door symbiose, door in de aarde op te gaan en ons te voegen naar haar grillige dynamiek, zullen we kunnen overleven.
Hans Pijnaker
(wordt vervolgd)
