Gaia begrijpen
Veel wetenschappers staan nog steeds sceptisch tegenover Gaia. Misschien komt dit doordat Gaia zo’n anti-wetenschappelijke en anti-intellectuele bijsmaak heeft gekregen. In de volksmond verwijst Gaia naar het begrip “Moeder Aarde” als planeet-omvattend organisme. De levende Griekse godin Gaia, die het menselijke ver overstijgt, zou ons, zo vertellen ons de Griekse mythen, kunnen straffen of belonen voor onze ingrepen in het milieu. Deze personificatie, Gaia neerzetten als een levende persoon, vindt ik echter betreurenswaardig, laat James Lovelock zich ontvallen in het boek “De symbiotische planeet” ( Lynn Margulis Contact 1999. Pag.125).
In zijn “Gaia; de genezing van de Aarde” ( Ankh Hermes. 2001. Pag.11) gaat hij hier uitgebreider op in. Ik laat hem aan het woord:
“Ik beschrijf Gaia als een beheerssysteem van de aarde – een zelfregulerend systeem, zoiets als een gewone thermostaat van een oven of een strijkijzer. Ik ben naast chemicus ook uitvinder en vind het gemakkelijk om me eerst in gedachten een zelfregulerend apparaat zoals een strijkijzer of oven voor te stellen. Met dat model in de geest kan ik dan een prototype construeren dat uiteindelijk kan worden verfijnd tot het apparaat dat kan worden gebruikt.
Gaia is net als elke uitvinding moeilijk te beschrijven. Ik zou kunnen zeggen dat Gaia een zich ontwikkelend systeem is dat is samengesteld uit alle levende organismen en het milieu van het aardoppervlak, oceanen, atmosfeer en aardkorst, en dat deze twee componenten onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het is een ‘macht in ontwikkeling’- een systeem dat tevoorschijn is gekomen uit de wederzijdse evolutie van organismen en hun omgeving gedurende miljarden jaren dat er leven op Aarde is. In dit systeem gebeurt de zelfregulatie van klimaat en chemische samenstelling volstrekt automatisch. Zelfregulatie treedt op terwijl het systeem zich ontwikkelt. Er komt geen plan of planning aan te pas.
Gaia werd zichtbaar door de nieuwe kennis over de Aarde die vanuit de ruimte werd verzameld en ook uit gedetailleerde onderzoeken gedurende de afgelopen decennia aan het aardoppervlak, de oceanen en de atmosfeer.
Mijn visie op de Aarde als systeem, dat wat ik Gaia noem, is feitelijk fysiologisch. Het gaat hierbij om de werking van het hele systeem, niet van de samenstellende delen van een planeet die willekeurig verdeeld is in de biosfeer, de atmosfeer, de lithosfeer en de hydrosfeer. Dat zijn geen echte delen van de Aarde, het zijn invloedssferen die door wetenschappers worden bewoond.
Wat ik u vraag is om de Gaia-theorie te beschouwen als een alternatief voor de gebruikelijk visie dat de Aarde een dode planeet zou zijn van gesteente, water en lucht, en bewoond door leven. Beschouw haar als een echt systeem, waarin al het leven en de hele leefomgeving met elkaar verbonden zijn om een zelfregulerend geheel te vormen.” Aldus de scheikundige James Lovelocke.
De volgende keer zullen we iets dieper ingaan op het begrip Zelforganisatie.
(foto: ecolo.org)
Hans Pijnaker
