PROFESSOR JOYEETA GUPTA
Als we het klimaatprobleem willen oplossen, moeten we minder broeikassen uitstoten, zegt prof. Joyeeta Gupta, hoogleraar Klimaatwetenschappen aan de Universiteiten van Amsterdam en Delft en een van de hoofdauteurs van de klimaatrapporten van het IPCC. Daarbij ook nog winnaar van de Spinozapremie voor haar wetenschappelijke arbeid. Ze sprak o.a. op het World Economic Forum in Davos tot de rijken en machtigen der aarde om hen te vertellen wat er nodig is om de planeet Aarde een leefbare plek te houden (Trouw 23-12-2023).
Ik had het idee dat we daar mensen toespraken die niet echt wakker liggen van klimaatproblemen, zegt ze daarover. Maar ze schrokken wel van onze cijfers, confronterende cijfers die gaan over het lijden van mensen en dieren, over honger en dorst. Samen met het team wetenschappers van de Earth Commission liet ze zien waar het overschrijden van planetaire grenzen toe gaat leiden en wat er moet gebeuren om dat te voorkomen, zo vertelt ons journalist Elleke Bal (Trouw.23-12-2023).
De stabiliteit en veerkracht van de aarde en het welzijn van mensen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Klimaatverandering gaat te vaak alleen over instabiliteit van de planeet Aarde. Maar prof. Gupta legt uit dat klimaatverandering rechtstreeks verbonden is met gevolgen voor het welzijn van alle mensen op de hele planeet. Nog voordat de natuur ineenstort, zijn er al een heleboel mensen dood, stelt ze.
Getallen noemen van aantallen mensen die slachtoffer zullen worden van klimaatverandering wordt veelal vermeden. Dat schrikt teveel af. Maar Gupta vindt het eerlijker om dat wel te doen. De Earth Commission houdt zich bezig met de planetaire grenzen van onze planeet, met wat onze diverse aardsystemen aankunnen zoals: klimaat, biodiversiteit, water, de nutriëntenkringloop (stikstof en fosfor) en luchtkwaliteit. Al die systemen hebben draagbaarheidsgrenzen, een veilige grens, die te maken heeft met het ineenstorten van de natuur en een rechtvaardige grens, die over ons menselijk welzijn gaat.
Voor het klimaat is de veilige grens 1,5 graad opwarming. Daarboven worden er onomkeerbare kantelpunten bereikt, zoals het smelten van ijs op Groenland, met als gevolg overstromingen wereldwijd. Maar, zegt ze, honderden miljoenen mensen zullen bij 1,5 graad al veel schade ondervinden door de gevolgen van die temperatuur. De rechtvaardige grens ligt daarom een stuk lager. Want, zegt ze, denk eens aan de beruchte natteboltemperatuur. Extreme hitte en daarbij horende hoge luchtvochtigheid zorgen er voor dat mensen niet meer kunnen zweten om af te koelen. Daar denkt niemand aan. Die natteboltemperatuur kan het menselijk lichaam niet aan. Die temperatuur gaat zich op meerdere plekken op aarde voordoen en dan weten we dat er tientallen miljoenen bij 1,5 graad zullen overlijden, zegt de Earth Commission. Maar daarover wordt maar niet gepraat!
ECOSYSTEMEN
Onze planeet Aarde bestaat uit een reeks van met elkaar samenhangende ecosystemen. Ecosystemen zijn netwerken van relaties tussen planten, dieren en andere levende organismen (ook mensen dus) onderling en tussen deze levende wezens en hun anorganische niet levende omgeving, zoals bodem, water, atmosfeer, chemicaliën, energiebronnen etc. Het zijn met elkaar samenwerkende coöperatieve verbanden in de zin van positieve samenwerking zoals bij symbiose. Het ecosysteem als geheel, het macrosysteem dus, bezit kenmerken ( systemische eigenschappen) die niet tot de kenmerken en functies van de systeemonderdelen ofwel subsystemen kunnen worden herleid. Die macrosystemen hebben subsystemen in de loop der tijden als het ware opgeslokt en daarmee nieuwe eigenschappen ontwikkeld.
Die ecologische systemen zijn open, complex georganiseerde systemen, die ver van een evenwichtstoestand verkeren, waardoor ze gemakkelijk uit balans kunnen raken. Ze zijn open omdat ze in uitwisselingsrelatie met de omgeving staan(b.v. levende algjes die kooldioxide gas (CO2) uit de oceaan opeten en zuurstof gemengd met een zwavelgas uitpoepen, waardoor er spierwitte wolken ontstaan die de hete zonnestralen terugkaatsen en het oceaanwater afkoelen). Er vindt dus een proces van wederzijdse beïnvloeding plaats zowel op micro-niveau (algjes,CO2, zuurstof, witte hitte terugkaatsende wolken), en op macroniveau (koeling van zeewater en lucht). Dus levende organismen en de niet levende anorganische/chemische werkelijkheid maken een gemeenschappelijk ontwikkelingsproces door, ze co-evolueren.
Terwijl in de beginfase van het leven de ultraviolette straling van de zon een belangrijke bevorderende factor in de evolutie is geweest, heeft zich met de totstandkoming van de zuurstofhoudende atmosfeer een ozonlaag gevormd die als een beschermend schild tegen de inval van die straling is gaan werken. Daardoor werd de ontwikkeling van hoger georganiseerde (levende) levensvormen mogelijk, voor welke ongeremde blootstelling aan die ultra violette straling zeker dodelijk zou zijn geweest.
Kortom alom samenwerking tussen levende organismen en niet levende anorganische chemische stoffen op onze daarmee zichzelf organiserende planeet Aarde.
SYMBIOSE
We spreken in dit kader ook van endosymbiose. (sym= samen;bios= leven;endo = in/binnen) en van een symbiotische planeet. Endosymbiose is het verschijnsel waarbij een (levend) organisme, de endosymbiont, symbiotisch leeft in de cellen en aldus in het hele lichaam van een gastheerorganisme zoals de mens of een dier of een plant. Zo leven er miljoenen micro-organismen, symbionten, in onze darmen die daar onze darmfuncties regelen, waardoor wij gezond blijven en alle aanvallen van gevaarlijke virussen en bacteriën door onze symbionten worden afgeweerd. Deze onze levens reddende endosymbionten in onze darmen beïnvloeden zelfs het gezond functioneren van onze hersenen.
Ook op macroniveau is er die samenwerking en zelforganisatie. Ik noemde al de mondiale airco in de oceanen met de CO2 etende en zuurstof met zwavelgas uitpoepende algjes, waardoor spierwitte wolken ontstaan die de hete zonnestralen terugkaatsen, waardoor het oceaanwater gekoeld wordt en het CO2 gehalte in het zeewater daalt en waardoor ruimte ontstaat om CO2 uit de lucht verder in het water op te nemen.
Eerder in nummer 5 van deze reeks besprak ik ook de koelende werking van de lavendelheideplantjes in de moerassige hoogveengrond van het Fochteloërveen, die bij te grote hitte van de zon hun blaadjes omdraaien en met de witte onderkant ervan het zonlicht terugkaatsen, waardoor er minder water verdampt, de verdroging wordt tegengegaan en de waterminnende planten niet verdrogen en ook muggen, vliegen, kevers en nachtvlinders niet sterven. Ook weer een fascinerend voorbeeld van de zelforganisatie van onze planeet Aarde. En denk eens aan het albedo-effect, eerder in deze reeks genoemd, het zonnehitte terugkaatsingseffect van schitterende witte sneeuwvelden van de polen, sneeuw, ijs en witte wolken die de planeet afkoelen en de donkere wouden elders op de planeet die warmte vasthouden, maar als het te heet wordt, weer gaan zweten, het teveel aan vocht uitstoten, waardoor wolkenvorming en koeling ontstaat. En denk even weer aan het computermodel “Madeliefjeswereld” van James Lovelock, dat de temperatuurregulering helder aan ons uitlegt.
De aarde leeft, zei Lovelock. En als je je realiseert dat levende organismen op allerlei niveaus met de niet levende chemische materie een samenwerkend resultaat opleveren waardoor onze aardbol nog steeds de door natuurfilosoof Bruno Latour eerder genoemde mensenplaag, d.w.z. al onze aanvallen op haar gezondheid, weet te overleven, dan worden we ons er steeds meer van bewust dat we beter voor planeet Aarde, onze enige woonplaats in deze kosmos moeten zorgen en wij dus ook zorgvuldiger met haar zullen moeten omgaan, als we serieus als mensheid willen overleven.
Vandaar dat professor Joyeeta Gupta , behalve econoom ook jurist, druk bezig is om een mondiale grondwet te ontwikkelen die de grenzen zal moeten aangeven waarbinnen landen behoren te handelen. Die mondiale grondwet zal mogelijk door een internationaal gerechtshof moeten worden gehandhaafd.
Bij de start van het huidige World Economic Forum van maandag 15 januari 2024 (Zie NRC van deze datum hierover) stelt NGO Oxfam Novib in Davos dat de marktmacht van de grote bedrijven en die van hun eigenaren de grote aanjagers zijn van de toegenomen ongelijkheid in de wereld. “Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid hebben zo weinig mensen zoveel bezit gehad, nooit eerder is er zoveel ongelijkheid in inkomen en vermogen geweest, nooit eerder in de geschiedenis hebben de rijken zoveel politieke macht gehad, welke in dienst staat van de eigenaren zelf en van de aandeelhouders van hun bedrijven, nooit eerder in de geschiedenis droegen deze superrijken zo onevenredig veel bij aan de onze planeet Aarde zo bedreigende klimaatverandering”.
Laten we hopen dat het gezonde verstand van de machtigen in onze wereld nu eindelijk eens de overhand gaat krijgen en dat ze nu eindelijk wél wakker beginnen te liggen van de alsmaar toenemende levensbedreigende klimaatproblematiek, want ook zij kunnen slachtoffer worden van die enge nattebol-hitte.
Dat zou de zorgen van Gupta en van het grootste gedeelte van de wereldbevolking wellicht een beetje kunnen verlichten.
Hans Pijnaker
Einde van deze reeks
