Over zelforganisatie
Hoe weet de planeet nu wanneer hij het zuurstofgehalte op de planeet moet verlagen of verhogen om op ongeveer 20 % uit te komen? De concentratie van 20% is namelijk het omslagpunt tussen een wereldbrand en grootschalige verstikking? (zie Margulis. De symbiotische planeet p. 132)). Een planeet kan zichzelf toch niet organiseren als er geen sprake is van een bewust bestuur, zo vragen de critici van Lovelock zich af. Hoe kan Gaia het warmer worden van de zon compenseren en aldus de planeet koel genoeg houden? Hoe weet Gaia hoe ze het wolkendek boven oceanen moet regelen om op de juiste temperatuur uit te komen?
Gaia heeft geen bewustzijn nodig om haar temperatuur te regelen, antwoordt Lovelock. Gevoeligheid, reactievermogen van planten, schimmels, bacteriën en dieren, ieder in zijn eigen omgeving, vormen een zich herhalend patroon dat het fundament vormt van de mondiale regulering van Gaia zelf.
Lovelock heeft, zoals zo vaak gebeurt in de natuurwetenschappen, een computermodel ontwikkeld dat “Madeliefjeswereld” heet. Ik laat Lovelock hierover aan het woord.
“Het model gaat uit van een planeet waar alleen maar witte en zwarte madeliefjes groeien. En deze planeet wordt blootgesteld aan de straling van een zonachtige ster die in de loop van miljoenen jaren feller gaat stralen. Zonder mystieke veronderstellingen of andere fantasieën inzake een planetair bewustzijn ‘weten’ de madeliefjes van Madeliefjeswereld hoe zij de opwarming van de planeet kunnen tegengaan. Het model is heel simpel, zegt Lovelock. Zwarte madeliefjes absorberen warmte, nemen warmte in zich op, terwijl witte madeliefjes deze juist weerkaatsen. Geen van beide bloemen groeit bij temperaturen onder de 10 graden celsius en boven de 45 graden gaan ze allemaal dood. Aan de ondergrens van dit temperatuurgebied zijn zwarte madeliefjes in het voordeel, omdat ze warmte kunnen absorberen en dan dus sneller groeien dan hun concurrenten. Witte madeliefjes weerkaatsen de warmte juist en doen het dus beter onder warme omstandigheden. Ze koelen de boel juist weer af.
Laten we beginnen met een koele wereld waar zwarte madeliefjes de boventoon voeren. Als de zon feller gaat stralen, nemen de aantallen zwarte madeliefjes toe, waardoor er meer warmte wordt geabsorbeerd en het planeetoppervlak steeds warmer wordt. Dat stimuleert de groei van nog meer madeliefjes, totdat de omgeving zo warm wordt dat witte madeliefjes in het voordeel zijn. Geleidelijk zullen de witte madeliefjes de zwarte gaan verdringen. Omdat ze minder warmte absorberen en meer warmte weerkaatsen, zullen de toenemende aantallen witte madeliefjes tot afkoeling leiden. Het nettoresultaat van deze activiteiten is dat het planeetoppervlak wordt verwarmd tijdens de vroege evolutie van de zon – als de ster nog niet zoveel energie produceert – en afkoelt als de zon feller gaat stralen. Ondanks de steeds maar warmer wordende zon zou de planeet gedurende lange tijd een constante temperatuur houden.
Hans Pijnaker
(Wordt vervolgd)
https://www.nrc.nl/nieuws/2022/07/27/de-man-die-de-aarde-zag-als-superorganisme-gaia-a4137518
