4.3 De mens als rentmeester (Kantelmoment: Christendom)
Een volgende houding tegenover de natuur is de rentmeesterhouding.
Het voornaamste verschil met de houding van de verlichte heerser is het besef dat de rentmeester géén eigenaar is van de goederen die hij beheert, maar dat hij beheert namens een instantie, bijvoorbeeld namens God of namens de mensheid aan wie hij verantwoording is verschuldigd.
Natuurlijke rijkdommen worden in dit geval gezien als de gemeenschappelijke erfenis van de mensheid. De rentmeester bewaart en beheert het kapitaal en mag van de rente gebruik maken, mits hij niet inteert op het kapitaal. Deze rentmeesterhouding gaat terug op de vroeg-christelijke opvattingen over eigendom. De rentmeesterhouding gaat gepaard met een zogenaamde beheersethiek. D.w.z. dat we het beheer hebben gekregen over deze nalatenschap en dus niet de eigendom.
Toch staat de mens als beheerder/rentmeester hier nog steeds centraal en loopt deze houding in richting en resultaat van beleid parallel aan het verlichte antropocentrisme (de mens centraal, maar niet meer puur egoïstisch denken).
De rentmeesterhouding kán ook een niet-antropocentrische wending nemen, namelijk door een houding waarin het bewaren van de heelheid van de schepping wordt benadrukt (de schepping/natuur centraal). De laatste jaren wordt dit steeds meer gedaan door de christelijke kerken. De schepping, de natuur, wordt dan als ‘in zichzelf goed’ gezien, ongeacht het nut voor de mens. Daarmee komt de mens niet meer zo centraal te staan (antropocentrisme), maar staat de natuur steeds meer centraal en niet wij (non-antropocentrisme en ecocentrisme). Geleidelijk groeien we als menselijke soort dan naar een houding, waarin wij onszelf meer op het tweede plan gaan plaatsen, zegt filosoof Achterberg: “We gaan onszelf dan meer zien als onderdeel van de natuur in plaats van als heerser of beheerder”. En daarmee worden we ons steeds meer bewust van onze werkelijke plaats binnen de natuur, los van onze egocentrische machtsfantasieën daarover.
Hans Pijnaker
(wordt vervolgd)