PROF.DR.KIM PUTTERS:
NAVIGEREN OP HET SMALLE PAD NAAR BREDE WELVAART.
Het nieuwe Grote Verhaal van de Symbiotische Mens?
Inaugurele rede uitgesproken bij de openbare aanvaarding van het ambt van universiteitshoogleraar aan Tilburg University op 4 november 2024 door Prof.Dr.Kim Putters.
Wie is Kim Putters?
Kim Putters is Universiteitshoogleraar Brede Welvaart aan Tilburg University en voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER). Van 2013 tot 2022 was hij directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Ook was hij hoogleraar Beleid en Sturing van de Zorg in de Veranderende Verzorgingsstaat bij Erasmus Universiteit Rotterdam. Van 2008 tot 2013 was hij daar ook hoogleraar Management van zorginstellingen. Hij promoveerde op vraagstukken van beleid en bestuur in een publiek-private omgeving, zoals de zorg en het bredere sociale domein. Hij verrichtte onderzoek naar innovaties, maatschappelijk ondernemerschap, buurtzorg en wijk- en buurtgericht werken. In 2022 heeft de Open Universiteit Kim Putters een eredoctoraat toegekend vanwege de aansprekende wijze waarop hij wetenschappelijk onderbouwd, complexe maatschappelijke kwesties toegankelijk maakt voor een breed publiek.
In 2023 ontving hij de Comenius Prijs. Van 2003 tot 2013 was Putters lid van de Eerste Kamer en vanaf 2011 de eerste vicevoorzitter. Ook was hij voorzitter van de Nederlandse parlementaire delegatie naar de Inter Parlementaire Unie ( IPU). Hij was ook bestuurslid van het Nationaal Comité 4 en 5 mei en lid van de adviesraden van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Nationale Jeugdraad (NJR). Tot oktober 2024 was hij vicevoorzitter van het Oranje Fonds.
In het navolgende houd ik mij strak aan de tekst van de auteur, omdat anders weergave van zijn oratie door een niet-politicus niet te doen is.
Wat bedoelt Kim Putters met het smalle pad?
“Het smalle pad” is een uitdrukking die vaak wordt gebruikt in een morele of spirituele context. Het verwijst naar een weg of manier van leven die moeilijker is, maar als deugdzaam, juist en ethisch wordt beschouwd en is oorspronkelijk een begrip afkomstig uit het katholicisme.
Het smalle pad, zegt Kim Putters, staat symbool voor het volgen van een rechtvaardige, maar vaak moeilijke weg, waarbij men zich bijvoorbeeld moet houden aan strikte morele of ethische normen. Dit sluit aan, zegt hij, bij de boodschap van mijn oratie dat sturen op brede welvaart niet anything goes is, maar inhoudelijke keuzes vergt en nieuwe vormen van sturing gericht op een duurzame omgang met onze planeet en op sociale rechtvaardigheid. Dat is het bewandelen van een smal pad ( niet zijnde een “geitenpaadje”).
Bovenstaande verwijst niet alleen naar zijn katholieke achtergrond, van huis uit katholiek, maar ook op zijn sociaal- democratische levenshouding. Niet voor niets luidt de slotzin van zijn betoog als volgt:”Ik startte bij Paus Franciscus en zijn encycliek Laudato Si (2015): “Een echte ecologische aanpak is altijd een sociale aanpak. Het ecologische debat moet gaan over rechtvaardigheid en zowel de schreeuw van de aarde als die van de arme horen” en ik eindig met Willem Drees, wat mij gezien mijn afkomst geruststelt, bij Rooms-Rood heb ik mij nog nooit ongemakkelijk gevoeld”.
Brede welvaart tegenover smalle welvaart.
Brede welvaart, zegt Kim Putters, is een ruim begrip, dat naast economische factoren óók sociale, ecologische en persoonlijke aspecten van welzijn omvat bij het kijken naar hoe onze economie en samenleving er voorstaan. Dan gaat het over gezondheid, milieu, sociale relaties, persoonlijke veiligheid, welzijn op lange termijn en de rol van instituties daarbij zoals de gemeenschap, scholen, en overheidsbeleid.
Het meervoudige karakter van brede welvaart zit in de verbinding tussen economische, ecologische en sociale dimensies op individueel niveau ( hoe het met iemand gaat), maar óók op het collectieve niveau van de samenleving ( hoe het met ons gaat), zo legt hij uit. (Brede welvaart gaat dus meer over het symbiotische leven, d.w.z. over samenwerken tot wederzijds voordeel en tot gezamenlijk overleven en gelukkig zijn. HP)
Smalle welvaart, legt Kim Putters uit, gaat uit van een neoklassiek mensbeeld, waarbij mensen alléén materiële goederen waarderen. De kritiek op het begrip smalle welvaart is, dat materiële en financiële aspecten van het welzijn, zoals inkomen, consumptie en bezit centraal staan. Niet-economische factoren, die de kwaliteit van leven óók beïnvloeden, zoals gezondheid, milieu en sociale cohesie (samenhang/ verbondenheid met elkaar) tellen niet of onvoldoende zwaar mee.
Brede welvaart als een relationeel begrip.
Ik laat het Kim Putters uitleggen.
Brede welvaart is een relationeel begrip, want het gaat er vanuit dat mensen ook aan immateriële zaken waarde hechten, zoals verbinding met anderen en betekenisgeving in het leven. Daarbij identificeren mensen zich met anderen, waarbij cultuur en sociale normen een grote rol spelen. Gedragsnormen en voorkeuren worden door de tijd ontwikkeld en vaak door leiders overgedragen. Ze sturen mede wat belangrijk en rechtvaardig gevonden wordt. Mensen kunnen in de context, zegt Putters, hun eigen (materiële) belang opzij zetten.
Brede welvaart is relationeel, d.w.z. tussen mensen in onderlinge verbondenheid, met de natuur en in samenwerking.
Prof. Kim Putters geeft aan te willen sturen op deze Brede Welvaart en niet op Smalle Welvaart zoals tot nu toe teveel gebeurt. Hij noemt een reeks veranderingen die in onze maatschappij gaande zijn.
Technologische veranderingen.
De opkomst van kunstmatige intelligentie, automatisering en digitale technologieën verandert de manier waarop we werken, communiceren en leven. Deze technologische revolutie heeft grote gevolgen voor werkgelegenheid, onderwijs en privacy. De vraag naar robots neemt toe. Sommige banen verdwijnen, anderen veranderen en nieuwe banen komen erbij.
Klimaatverandering.
De opwarming van de Planeet Aarde van 1,5 graad lijkt niet meer tegen te gaan. Sinds 1970 is er een biodiversiteitsverlies van 69 %. De doelen als 55% CO2 reductie in 2030 en klimaatneutraliteit in 2050 worden waarschijnlijk niet gehaald.
Politieke en geopolitieke verschuivingen.
Over de hele wereld zijn er verschuivingen in politieke machtsdynamieken, populistische bewegingen en veranderingen in internationale betrekkingen Het vertrouwen in de politiek staat sterk onder druk. Bevolkingen nemen in omvang toe en in andere gebieden nemen die juist af. Economisch staat Europa voor grote uitdagingen.
Economische veranderingen.
De globalisering, veranderende handelsrelaties en economische onzekerheden beïnvloeden de wereldeconomie.
Demografische veranderingen.
Richting 2040 groeit de bevolking naar bijna 20 miljoen mensen. Deze zomer bereikten we de grens van 18 miljoen. Het aantal 65-plussers zal ongeveer 25 % van de bevolking uitmaken. De levensverwachting stijgt naar 86 jaar, dus we leven langer. Echter, 54 % van de ouderen krijgt met dementie te maken.
Dit heeft veel impact op de zorg, sociale zekerheid en op de krapte op de arbeidsmarkt. Migratie blijft daarnaast een belangrijke factor: impact op de sociale cohesie.
Sociale veranderingen.
Er is een toenemende aandacht voor sociale rechtvaardigheid, diversiteit en inclusiviteit. Dat komt omdat in Nederland zo’n 800.000 mensen structureel in armoede leven en 200.000 kinderen in armoede opgroeien. De kansenongelijkheid wordt structureel bepaald door o.a. opleidingsniveau. Academisch geschoolden leven zo’n 14 jaar langer in goede gezondheid ( en er is een verschil van ongeveer 5 levensjaren). Ondanks een goed opgeleide beroepsbevolking scoort Nederland slechter op onderwijsprestaties dan voorheen ( waaronder rekenen en schrijven). Ook de (arbeids)participatie van mensen met beperkingen blijft achter. Inclusie vordert dus niet overal en voor iedereen.
Prof Kim Putters werkt in zijn inaugurele rede de bestuurlijke aanpak van bovenstaande nog verder uit. Maar het voert te ver om een en ander nog verder te benoemen en te bespreken. Hopelijk zullen onze lokale politici en lokale bestuurders zich verder in deze materie gaan verdiepen en de burgers nader informeren.
Duidelijk is wel dat deze topwetenschapper een politiek en wetenschappelijk
geschenk is voor de Brabantse sociale gemeenschap. Dank daarbij ook aan Tilburg University. Ecologisch denken en streven naar sociale rechtvaardigheid, verbinden van mensen, samenwerken tot wederzijds voordeel en daardoor wereldwijd overleven zijn thema’s die in de endosymbiosetheorie van hoogleraar celbiologie Lynn Margulis óók cruciale thema’s zijn. Wellicht zijn we toch op weg naar een nieuw modern ook op de biologie gefundeerd mens- en wereldbeeld: de symbiotische mens binnen een ecologisch zichzelf organiserend systeem: Gaia, ofwel Planeet Aarde.
Hans Pijnaker
2-03-2025
Kim Putters 2024
Navigeren op het smalle pad naar Brede Welvaart.
Uitg. Tilburg University
Boeiend en hoopgevend boek. Een must voor bestuurders en politici.
